sobota, 2 lipca 2016

Idź i patrz (Idi i smotri) 1985 reż. Elem Klimow

   Filmy wojenne można by podzielić na kilka kategorii. Są chamskie propagandówki, bywają takie które z wojny robią wielką przygodę i widowisko, czasami (a ostatnio chyba coraz częściej) zajmują na psychiką żołnierza, a jeszcze inne powstają, by przedstawić konkretną postać czy upamiętnić jakieś ważne wydarzenie. Co najdziwniejsze niewiele skupia się na wyłącznie negatywnym przedstawieniu wojny. I do tej ostatniej grupy należy właśnie Idź i patrz Klimowa.

   Pamiętam jak z dziesięć lat temu pierwszy raz obejrzałem Hubala. Bardzo wiele scen z tego filmu zapadło mi w pamięć ze względu na ich malowniczy charakter i towarzyszącą piękną muzykę Kilara. I tak na początku jest samotny ułan pędzący ostatkiem sił wśród wybuchów, potem szarża kawaleryjska, odczytanie ostatniego rozkazu generała Kleeberga, czy zimowa potyczka z Niemcami w wąwozie. Wszystkie one strasznie mi się podobają wizualnie i z tego też powodu wręcz zawyżają ocenę filmu, który tak poza tym to dupy nie urywa. Poza nimi jest jeszcze jedna scena, która zapadła mi w pamięć, ale z innego powodu. Mianowicie, po którejś kolejnej akcji Hubala Niemcy w odwecie pacyfikują wieś. Zaganiają wszystkich mieszkańców do wielkiego dołu, po czym wrzucają granaty. Biorąc pod uwagę, że film nie został wyreżyserowany przez Tarantino, a Porębę, który poważnie podszedł do tematu, to scena ta robi porażające wrażenie.

   Czemu o tym wspomniałem? Bo w Idź i patrz to taki Hubal, tylko w dokładnie odwrotnych proporcjach. Z romantycznej partyzantki jest tylko parę minut na początku, gdy dwóch chłopców szuka zakopanych wcześniej przez wojsko karabinów, by móc iść do lasu i walczyć z Niemcami. Głównemu bohaterowi Flori się udaje i szczęśliwy, wbrew błaganiom matki dołącza do oddziału. Uderza od razu jego naiwność i właściwie zerowe pojęcie o tym czym jest wojna. Dlatego gdy dowódca nie pozwala mu iść z resztą ludzi na akcją, młodzieniec jest rozgoryczony, tym bardziej, że musiał oddać innemu żołnierzowi swoje buty. A przecież tak bardzo chciał bić Niemców.

   A że los bywa złośliwy, to chociaż dowódca nie pozwolił mu posmakować wojny, to szybko dają mu do tego okazję Niemcy. Floria z nowo poznaną i nieco dziwną dziewczyną Głaszą padają ofiarą bombardowania wykrytego przez Niemców obozu partyzantów i muszą uciekać. W tym momencie zaczynają niknąć mrzonki i romantyczne wyobrażenia o wojaczce. Na drodze bohatera pojawiają się już tylko śmierć i cierpienie, które do końca filmu będą zataczać coraz szersze kręgi. Wieś do której wraca okazuje się opuszczona, lecz Floria nie chce dopuścić do świadomości faktu, że została spacyfikowana przez Niemców. Nie widzi trupów rozstrzelanych przez okupanta, dopiero napotkana grupa ocalałych uświadamia mu prawdę, a ciężko poparzony sąsiad przypomina, że przestrzegał młodych przed sięganiem po broń.

   Z kolejnymi scenami patrzymy jak psychika bohatera jest wręcz miażdżona. W ciągu paru dni traci rodzinę, nie zdążywszy nawet zakosztować wojaczki. Jako partyzant jednak może czuć się winny sprowokowania Niemców do akcji odwetowej na ludności cywilnej. A mimo to nie rzuca karabinu, tylko dalej szuka okazji do walki, choć bardziej to wygląda jakby razem z innymi prosił się o więcej cierpienia i ryzykował śmiercią. Niezorganizowani są w stanie jedynie zakpić sobie z Niemców podrzucając na drogę upiorną kukłę Hitlera, nie zaś wyrządzić im jakieś prawdziwe szkody.


   Bestialstwo hitlerowców pokazano tu z całą mocą. Mordują kobiety, starców i dzieci (szczególnie dzieci, by nie musieć z nimi w przyszłości walczyć). Jeśli kogoś akurat nie zabijają to można odnieść wrażenie, że zostawiają przy życiu jedynie po to, by opowiedział innym co widział, napędzając machinę terroru. Nie przepuszczają przy tym żadnej okazji, by poniżyć tych ocalałych. Finałowa akcja robi piorunujące wrażenie, przy czym Niemcy zachowują się na podbitych terenach tak samo jak potem zachowywała się sowiecka swołocz maszerując na zachód. I tu warto zaznaczyć, że Idź i patrz nie jest naznaczone propagandą, czego się obawiałem, to po prostu mocne kino z antywojennym przekazem. I choć głównym motorem rozgrywającej się tragedii są hitlerowcy, to uniknięto gloryfikacji dzielnych sowieckich partyzantów, pokazując że i oni czynili rozmaite łajdactwa w stosunku do ludności cywilnej.

   Prócz uderzenia obrazami okrucieństwa, twórcy dorzucają trochę scen pokazujących destrukcyjny wpływ tych wydarzeń na psychikę młodych. Floria i Głasza, w chwilach zagrożenia czy tuz po uniknięciu niebezpieczeństwa potrafią tańczyć i śmiać się jak na dobrej zabawie, zatracając chwilami poczucie rzeczywistości. Aczkolwiek tak jest bardziej z początku, podczas gdy pod koniec już oboje sprawiają wrażenie totalnie otępiałych, z oczami patrzącymi gdzieś w dal, znieczuleni na to co się dzieje dookoła. Jedynie na krótką chwilę udaje się bohaterowi wyrwać z tego zawieszenia, gdy widzi leżący w kałuży portret Hitlera i zaczyna strzelać do niego bez opamiętania, wyobrażając sobie przy tym, że cofa czas, a konkretnie cały żywot Fuhrera, aż do jego dzieciństwa i tu się opamiętuje, jakby uświadomiwszy sobie, że gdyby zabił dziecko, nawet małego Adolfa, to stałby się taki sam jak ci, którzy dopiero co palili na jego oczach białoruskie dzieci żywcem.

   I jeszcze jeden drobiazg, a mianowicie dużo robi tu też dobór muzyki. Momentami są to rosyjskie piosenki żołnierskie, gdy jeszcze wszystko co najgorsze przed bohaterami, innym razem niepokojące, huczące dźwięki wzmagające tylko panujący wokół chaos, czy jakby muzyka puszczana od tyłu podkreślające szaleństwo, w którym zatracają się Floria i Głasza.

   Koniecznie będę musiał obejrzeć ten film raz jeszcze, bo już po seansie czytając rozmaite recenzje zauważyłem jak wiele mi umknęło. Lalki leżące na podłodze, zapowiadające stos trupów za domem, bocian jakby umazany we krwi, czy brak na mundurach oznaczeń oddziału, do którego należą pacyfikujący wieś Niemcy, sygnalizujący że to nie jakiś konkretny oddział, a szeroko występujące zjawisko. Takich znaków zapowiadających nadchodzące wydarzenia czy dających pełniejszy obraz konfliktu jest naprawdę wiele, lecz za pierwszym razem nie rzucają się one w oczy. Najlepszym przykładem jest pojawiający się przed każdą większą tragedią samolot, który przy irytującym dźwięku przelatuje nad bohaterami. Bezsprzecznie jest to dość wymagające kino, ale zdecydowanie warte zobaczenia.


4 komentarze:

  1. Także obejrzałem ten film jakiś czas temu. Przyznaję, że to jeden z najlepszych filmów wojennych w mojej ocenie. Wgniótł mnie w fotel i zmielił mi mózg, ale czy drugi raz chcę to oglądać, to nie wiem. Ciężkie doznania ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. No tak, ja dla przyjemności to nie chcę tego powtarzać, bo istotnie mocne rzecz, ale z drugiej strony nie daje mi spokoju, by wyłapać wszystko to co niewidoczne na pierwszy rzut oka.

      Usuń
  2. A ja muszę to w końcu obejrzeć. Tylko ciężko znaleźć odpowiednią porę. Ciężko obejrzeć film z takim ładunkiem okrucieństwa przy dzieciakach.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Oj słusznie, a i psychicznie się jakoś przygotuj, bo to miażdży.

      Usuń